کد مطلب:19114 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

راههاي زدودن موانع شكوفائي فطرت انسان چيست؟

آنچه موجب زدودن موانع فطرت مي شود, بعد از آگاهي و بيداري, عبارت است از: توبه, زهد, رياضت, مراقبه, محاسبه, تقواي الهي و ... . پيامبران الهي كه براي شكوفايي فطرت مبعوث مي شوند, نخست با تلاوت آيات الهي, انسان ها را بيدار مي كنند سپس با زدودن موانع, زمينه رشد و تكامل آنها را فراهم مي كنند, پس از آن، به انسان ها كتاب و حكمت مي آموزند: «يَتلوا عَليهم اياته و يُزكيهِم و يُعلمهم الكِتاب والحِكمة» آل عمران/164. انسان با آگاهي متوجه مي شود, خطر انحراف از فطرت چيست وقتي متوجه خطر شد در مرحله اول توبه مي كند و سعي مي كند توبه او خالص و نصوح باشد و با اين توبه هم, آثار فكر بد و اعمال آلوده گذشته را از بين ببرد و هم, با تلاش و كوشش, راه رشد را فراهم نمايد.

پس از آن كه انسان سالك توبه كرد و با توجه تام به سوي خدا بازگشت, بايد تلاش كند تا با حالت زهد و بي رغبتي به دنيا و با اعراض از شيطان كه موجبات فريفته شدن انسان را فراهم مي كند, دل را غبار روبي نموده آن را حرم محبت خدا قرار داده و به سلامت آن راه يابد؛ زيرا در عالم قيامت كساني بهره مند مي شوند كه از قلب سليم برخوردار باشند چنان كه قرآن فرمود: «يَوم لايَنفع مالٌ و لابَنون إِلا مَن أَتي الله بِقَلب سليم» شعراء/88 و 89. [روز قيامت نه مال و نه فرزندان, هيچ كدام سودي ندارند, فقط كساني كه داراي قلب سليم هستند, طرفي مي بندند.]

براي رسيدن به مقام زهد و بي رغبتي از هر چه غير محبت خداست نيازمند به رياضت و ورزش است, تا جان سالك ورزيده شود و جان ورزيده به بارگاه شهود حق بار مي يابد. چنان كه حضرت اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «إِنَما هِي نَفسي أَروضها بالتقوي» (نهج البلاغه, نامه 45.) [من نفس خود را با تقوا رياضت مي دهم.] انساني كه با تقوا خود را رياضت داده, نفس سركش او رام شده و راه فرشته منشي را طي مي كند, قواي مادون او مطيع عقل عملي مي شود و فضايل را در زندگي فردي و جمعي پياده مي كند.

بعد از رياضت و تمرين براي رسيدن به مقام شهود بايد پيوسته مراقب خويشتن بود تا مبادا بيگانه به حريم دل راه يابد و زمينه هاي انحراف وي را فراهم نمايد. در كنار آن، لازم است از خود محاسبه به عمل آورد و ملاحظه كندآيا تمام كارهاي او در مسير حق است يا نه؟ قرآن كريم افزون بر دستور مراقبت و محاسبت, رعايت تقوا را لازم مي داند. چنان كه فرمود: «يا أَيها الَّذِين امَنوا اتَّقوا الله ولِتنظر نفس ما قَدَّمت لِغد واتقوا الله» حشر/18. در اين آيه كوتاه، قبل و بعد از محاسبه كلمه تقوا را مطرح كرده است. يعني انسان قبل از محاسبه كه مرحله مراقبه باشد بايد تقوا را رعايت كند, تا حسنات و سيئات را ملاحظه كند و حب نفس او را وادار به داوري به سود خود نكند.

حاصل آن كه: سالك، نخست بايد پرهيزكارانه مراقب باشد تا كار خلاف نكند.

ثانيا: پرهيزكارانه تمام افعال و اعمال جوارحي و جوانحي را ضبط نمايد و مراقب باشد تا چيزي از ياد او نرود.

ثالثا: پرهيزكارانه تمام آنها را جمع بندي كرده در داوري هرگز به سود نفس و زيان عقل راشيانه يا مرتشيانه حكم نكند.

رابعا: اگر در محاسبه خود را كامياب يافت شاكر باشد.

خامسا: طبق قضاي صحيح و داوري عادلانه اگر حسنات او بر سيئات او افزون بود توفيق چنين نعمتي را از خدا بداند و راه افزايش حسنه را ادامه دهد.

سادسا: اگر نتيجه قضاي عادلانه افزايش سيئات بود، فورا با توبه و انابه ترميم كند و مدام در طي چنين منازلي باشد.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)